1. Rozważania niedzielne. 

Gdy śledzimy wzrost i działalność Kościoła w ciągu wieków, musimy doznawać niezmiernej pociechy. Widzimy, jak wychodził On z Wieczernika tak drobny niby ziarnko gorczyczne, jak się potem rozrastał najpierw w Jerozolimie, następnie w Palestynie, a wreszcie Św. Paweł rozszerza go wśród pogan. Już w pierwszym wieku nie ma ani jednego miasta w państwie rzymskim, gdzie by się Kościół nie zakorzenił. Trzysta lat prześladowania nie zdołało wstrzymać Jego zwycięskiego pochodu: krew Męczenników stawała się posiewem nowych zastępów Chrześcijan. Potem przyszła kolej na ludy germańskie i słowiańskie. I znowu powtórzyło się to samo: w ciągu niewielu stuleci ludy te przyjęły Chrześcijaństwo. A wzrost nie był tylko zewnętrzny, lecz i wewnętrzny zarazem; rzeczywiście odnawiało się oblicze ziemi. Pomyślmy tylko o niewolnictwie, o stanowisku kobiety i dziecka. Chrześcijaństwo w świecie działało naprawdę jak zaczyn.

Ale postarajmy się głębiej to rozważyć. Ziarnko gorczyczne to Mistyczny Chrystus, rozrastający się w potężne drzewo. Każdy Święty, który się staje przez Chrzest Święty Jego członkiem, stanowi nową gałązkę i pozostaje nią również po zgonie. Liczba wybranych wiadoma jest Bogu. Skoro ostatnia gałązka zostanie wszczepiona w gorczyczne drzewo Mistycznego Chrystusa, skończy się zadanie Kościoła. Obecnie u schyłku roku kościelnego badamy, jak dalece urosło drzewo gorczyczne. – Zaczynem zaś jest w nas życie Boże, które powinno przeniknąć wszystkie dziedziny. Jak to rozumieć, najlepiej może nas pouczyć życie świętych. Było bowiem ono przeniknięte Łaską. My też mamy możność wyzyskania tych obu przypowieści na własny duchowy pożytek. I oto właśnie na końcu roku kościelnego szczególnie żywe staje się pytanie: czy i we mnie rozwinął się Chrystus, czy podziałał jako zaczyn mej duszy? Możemy też wziąć pod uwagę słowa Epistoły: Czy wprowadziliśmy w życie „wiarę czynną, miłość ofiarną i wytrwałą nadzieję w Panu naszym Jezusie Chrystusie?” I jeszcze jedna refleksja: Eucharystia również jest ziarnem gorczycznym i zaczynem. Co niedziela Boski Siewca rzuca ziarnko gorczyczne do duszy, a ono powinno w ciągu tygodnia rozrastać się w drzewo mające liście, kwiaty i owoce. Co niedziela Kościół Święty, podobnie jak owa „niewiasta“, „ukrywa” w duszy naszej „zaczyn” Eucharystii („fermentum” zwano w pierwotnym Kościele Eucharystię przesyłaną przez Papieża); dusza nasza ma przesiąknąć tym zaczynem. Oto zadanie Eucharystii: nie jest ona rozwiniętym drzewem gorczycznym ani chlebem wyrośniętym, lecz ziarnkiem i zaczynem; jest Mocą i Łaską, która dopiero przez współdziałanie woli ludzkiej staje się skuteczna.

2. Msza (Dicit Dominus). 

Znowu znajdujemy się pod wrażeniem ostatnich dni świata: w Introicie słyszymy łagodne, lecz poważne słowa Sędziego: „Ja żywię myśli pokoju, a nie udręczenia…” W pochodzie kapłańskim widzimy siebie samych, powracających do domu ojcowskiego, do Nieba. Wobec zbliżającego się Dnia Ostatecznego, Kolekta zwraca nas do życia: jakżebyśmy pragnęli tylko o tym myśleć i mówić, i tylko to czynić, co się podoba Bogu! Gdyby Pan powrócił teraz – a każda Msza Święta jest uprzedzeniem Jego Przyjścia – w jakimże stanie znalazłby świat, Kościół i moją duszę? Św. Paweł przedstawia nam obraz ukochanej gminy chrześcijańskiej (być może także idealnego duszpasterza). A jak wygląda nasza wiara i miłość? Czy i u nas Ewangelia urzeczywistnia się w pełni swej mocy i bogactwa? Czy jesteśmy wzorem dla innych wiernych? Czy rzeczywiście oczekujemy przychodzącego z Niebios Zbawcy? W obliczu tego ideału i oczekiwania Pana śpiewamy znowu tęskne „De profundis”. Ewangelia całkowicie należy do tej myślowej całości. Królestwo Boże może być urzeczywistnione na ziemi w dwojaki sposób: zewnętrznie, tzn. że wszyscy powołani do zbawienia muszą być włączeni w Mistyczne Ciało Chrystusa, tak by drzewo Kościoła posiadało pełną koronę; wewnętrznie, czyli że zaczyn życia Bożego powinien przeniknąć wszystko, tj. nas całych. Skoro ta chwila nadejdzie, a jest ona wyznaczona w Wyrokach Bożych, wówczas powróci Kościół do swej ojczyzny na wieczne zaślubiny. Już poprzednio wskazaliśmy na stosunek tych dwóch porównań do przebiegu Mszy Świętej: Eucharystia jest ziarnem gorczycznym i zaczynem, które dopiero dzięki naszemu współdziałaniu stają się skuteczne. Oby i dzisiejsza Ofiara działała w nas jak zaczyn „oczyszczając, odnawiając, prowadząc i chroniąc” (Sekreta).

3. Roczny plon. 

Dzisiaj, pod koniec roku kościelnego, zajmijmy się zbadaniem stanu swojej duszy. Czy dokonał się w nas wzrost Łaski? Czy przeniknął nas bardziej jej zaczyn? Życia zobaczyć nie można, ale można obserwować jego zewnętrzne przejawy. Życie drzewa da się rozpoznać z jego owoców. Tak samo i życie Łaski można poznać z owoców. Św. Paweł w przedziwny sposób wymienił z naciskiem te owoce w dzisiejszej Epistole: czynną wiarę, niestrudzoną miłość, wytrwałą nadzieję. Trzy Boskie Cnoty sprowadzono tutaj ze sfery czysto pojęciowej do czynnego chrześcijańskiego życia. Wiara nie jest samym tylko przyjęciem Prawdy, ale jest czynem, jest oddaniem się Bogu: Fides et devotio. Taką czynną wiarę miał Abraham. Miłość nie jest jakimś uczuciem, miłość bowiem wymaga ofiary, jak mówi Chrystus: „Nikt nie ma większej miłości nad tę, aby kto życie swe oddał za przyjaciół swoich”. Nadzieja zaś jest wytrwaniem pośród wygnania i więzów. Te wszystkie trzy cnoty są owocem życia Łaski, wzrostu drzewa, przeniknięcia naszej duszy zaczynem Łaski. Sprawdzianem jednak tych cnót musi być czyn: wiary przez zachowanie Przykazań, miłości przez ofiarę, nadziei przez cierpliwość.

4. Fermentum. 

Był dawniej zwyczaj, że podczas Mszy Świętej, odprawianej przez Papieża, dwaj akolici przynosili na początku do Ołtarza naczynie z cząstką konsekrowanej Hostii, pozostawioną z poprzedniej Mszy Świętej: tę cząstkę nazywano „Sancta” i po Pater noster wpuszczano ją do kielicha; miało to wyrażać jedność i wewnętrzną łączność poprzedniego obrządku mszalnego z obecnym. W innych natomiast kościołach rzymskich wpuszczano do kielicha fermentum, (czyli zaczyn), tj. cząstkę konsekrowanej Hostii, którą w niedziele i święta Papież posyłał do rzymskich kościołów na znak jedności ze Stolicą Apostolską. W sobotę przed Niedzielą Palmową Papież posyłał „fermentum” również sąsiednim biskupom na nadchodzące święto Wielkanocy. Owo „fermentum” było pięknym symbolem Jedności Kościoła i Jedności Ofiary.